दृष्‍टिकोण

राष्ट्रको अभिभावकत्व गुमाएर दलको मोहरा बनेकी भण्डारीको आत्मघाती यात्रा !

• सन्ताेष सिम्खडा
• १५ असार आइतबार, २०८२ | १०:१२:०० मा प्रकाशित

नेपालको गणतान्त्रिक इतिहासमा पहिलो महिला राष्ट्रपतिका रूपमा स्थापित विद्यादेवी भण्डारीको सक्रिय राजनीतिमा पुनरागमनले नेपाली राजनीतिमा तीव्र भूकम्प ल्याएको छ। दुई कार्यकाल (वि.सं. २०७२–२०७९) राष्ट्रपति पद सम्हालेकी भण्डारीले नेकपा (एमाले) को आगामी ११औँ महाधिवेशनमा अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीको विकल्पका रूपमा आफूलाई प्रस्तुत गर्ने तयारी गरेको खबरले संवैधानिक मर्यादा, लोकतान्त्रिक मूल्य र गणतन्त्रको भावनामाथि गहिरो प्रश्न उठाएको छ।

मदन भण्डारी फाउन्डेसनको मञ्चमार्फत उनले पार्टी सदस्यता नवीकरण गर्दै सामाजिक न्याय, समानता र समाजवादी आदर्श बोकेर सक्रिय राजनीतिमा फर्किएको घोषणा गरिन्। तर, यो कदम व्यक्तिगत संकल्प वा आदर्शको अभियान होइन, यो संवैधानिक मर्यादामाथिको ठाडो आघात र एमाले भित्रको सत्तालिप्सा र गुटबन्दीको सुनियोजित रणनीति हो।

राष्ट्रपति पदको तटस्थताको प्रतीकलाई दलगत स्वार्थको मैदानमा उतार्नुले नेपालको गणतान्त्रिक संस्थाहरूको विश्वसनीयतामाथि गम्भीर संकट निम्त्याएको छ। भण्डारीको यो पुनरागमनले एमाले भित्रको आन्तरिक संकट, ओलीको निरंकुश नेतृत्वविरुद्धको शक्ति सन्तुलनको प्रयास र सत्ताको लोभमा आधारित नयाँ गुटबन्दीको अध्यायलाई उजागर गरेको छ। यो कदमले गणतन्त्रको मर्यादा र एमालेको भविष्यलाई मात्र होइन, समग्र नेपाली लोकतन्त्रलाई खतरनाक मोडमा पुर्‍याउँदैछ।

संवैधानिक मर्यादा र नैतिकतामाथिको प्रश्न

राष्ट्रपति पद नेपालको संविधानको संरक्षक र लोकतन्त्रको अभिभावकको सर्वोच्च प्रतीक हो। यो पद दलगत स्वार्थ, गुटबन्दी र सत्ताको खेलभन्दा माथि रहनुपर्छ। विद्यादेवी भण्डारीले दुई कार्यकाल राष्ट्रपति रहँदा यही मर्यादाको जिम्मेवारी वहन गरिन्। तर, उनको सक्रिय राजनीतिमा पुनरागमनले यो पवित्रतालाई खुलेआम चुनौती दिएको छ। राष्ट्रपति पदबाट निवृत्त भए पनि उनले अझै राज्यका विशेष सुविधाहरू 'निजी सुरक्षा, सरकारी निवास, गाडी र कर्मचारी' उपभोग गरिरहेकी छन्। यस्ता सुविधाको आडमा दलगत गुटबन्दीमा संलग्न हुनु कानुनी रूपमा खुला भए पनि नैतिक रूपमा अस्वीकार्य छ। यो दोहोरो भूमिकाले राज्यको स्रोतको दुरुपयोग मात्र होइन, राष्ट्रपति पदको गरिमालाई सत्ताको सीढीमा परिणत गर्ने खतरनाक नजिर स्थापित गर्छ।

नेपाली कांग्रेसका प्रचार विभाग प्रमुख मीन विश्वकर्माले राष्ट्रप्रमुखको मर्यादा कायम राख्नुपर्नेमा जोड दिँदै यस्तो कदमले गणतन्त्रलाई नै आलोचित बनाउने बताए। रास्वपाका प्रवक्ता मनीष झाले भण्डारीले विगतमा केपी ओलीको संसद् विघटनको निर्णयलाई सघाएको सन्दर्भ उल्लेख गर्दै अब उनले यस्ता प्रश्नहरूको जवाफ दिन तयार हुनुपर्ने चेतावनी दिए। एकीकृत समाजवादीका उपाध्यक्ष प्रकाश ज्वालाले भण्डारीको पुनरागमनलाई एमाले भित्रको नेतृत्वको निरंकुशताविरुद्धको कदमका रूपमा व्याख्या गरे, तर यो शोभनीय नभएको ठहर गरे। माओवादीका महासचिव देव गुरुङले कानुनी रूपमा कुनै रोकतोक नभए पनि यो कदम व्यक्तिगत रुचिमा निर्भर रहेको बताए। यी प्रतिक्रियाहरूले भण्डारीको पुनरागमनले गणतन्त्रको विश्वसनीयतामाथि गम्भीर संकट निम्त्याएको पुष्टि गर्छ। यो कदमले भविष्यका राष्ट्रपतिहरूलाई दलगत कठपुतली बन्न प्रेरित गर्न सक्छ, जुन नेपालको गणतान्त्रिक ढाँचाका लागि दीर्घकालीन रूपमा घातक सिद्ध हुनेछ।

एमालेको आन्तरिक संकट र गुटबन्दीको रणनीति

भण्डारीको पुनरागमन कुनै व्यक्तिगत वा स्वतन्त्र निर्णय होइन, यो एमाले भित्रको सुनियोजित रणनीतिक चाल हो। केपी ओलीको एकलौटी नेतृत्व र पार्टीभित्रको आन्तरिक लोकतन्त्रको ह्रासले सिर्जना गरेको असन्तुष्टिको आगोमा यो कदमले घ्यू थपेको छ। वरिष्ठ उपाध्यक्ष ईश्वर पोखरेलको समर्थन र उनको चेतावनीले यो स्पष्ट हुन्छ कि भण्डारीलाई ओलीको निरंकुश शैलीविरुद्ध शक्ति सन्तुलनको हतियारका रूपमा अगाडि सारिएको छ। पोखरेलले पार्टीभित्रको द्वन्द्वलाई विधिसम्मत रूपमा प्रकट गर्न नदिए विस्फोट हुने चेतावनी दिए, जसले एमालेको आन्तरिक संकटको गहिराइ उजागर गर्छ। विश्लेषक झलक सुवेदीका अनुसार, भण्डारीको आगमनले एमालेमा दुई ध्रुवको निर्माण हुनेछ, जसले नेताहरूलाई खुला बहसका लागि प्रेरित गर्न सक्छ। तर, यो ध्रुवीकरणले पार्टीको एकता र लोकतान्त्रिक चरित्रलाई थप कमजोर बनाउने जोखिम बोकेको छ।

भण्डारीले सामाजिक न्याय र समानताको समाजवादी आदर्शको कुरा उठाए पनि, यो कदमलाई आगामी विधान महाधिवेशनमा नेतृत्वको उमेरहद र कार्यकालको विषयमा टकरावको रणनीतिका रूपमा हेरिएको छ। स्रोतका अनुसार, भण्डारी उपाध्यक्षहरू विष्णु पौडेल, रामबहादुर थापा, महासचिव शंकर पोखरेल, उपमहासचिवहरू प्रदीप ज्ञवाली, विष्णु रिमाल, र सचिवहरू पद्मा अर्याल र लेखराज भट्टबाहेक अन्य पदाधिकारीसँग नियमित सम्पर्कमा छिन्। यो सम्पर्कले उनको रणनीतिक तयारीलाई संकेत गर्छ। ओलीले भने कार्यक्रममा छोटो सम्बोधन गरेर हिँड्दै ‘कुनै बमबारुद पड्किनेवाला छैन, एमाले एक छ’ भन्ने दाबी गरे, तर उनको यो बयानले पार्टीभित्रको संकटलाई ढाकछोप गर्न खोजेको प्रष्ट छ। आगामी विधान महाधिवेशनमा उमेरहद र कार्यकालको विषयले थप टकराव निम्त्याउने देखिन्छ, जसमा भण्डारीको भूमिका निर्णायक हुन सक्छ।

युवा पुस्ताको उपेक्षा र एमालेको पतनको बाटो

एमालेको गौरवपूर्ण इतिहास विचार, संघर्ष र जननेता मदन भण्डारीको ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’ मा आधारित थियो। तर, आज यो पार्टी सीमित अनुहारहरूको क्लबमा परिणत हुँदैछ। सक्षम, समर्पित र ऊर्जाशील युवा नेताहरू अवसरबाट वञ्चित छन्। बारम्बार दोहोरिने पुराना पात्रहरू, चाकरीलाई प्राथमिकता दिने संस्कृति र सिद्धान्तभन्दा गुटबन्दीलाई महत्व दिने प्रवृत्तिले कार्यकर्ताहरूमा निराशा र वितृष्णा जन्माएको छ। भण्डारीको पुनरागमनले यो आक्रोशलाई थप गहिरो बनाएको छ। जब नयाँ पुस्तालाई अवसर नदिई पुरानै अनुहारहरू दोहोरिन्छन्, तब पार्टीको भविष्य संकटतर्फ धकेलिन्छ। एकीकृत समाजवादीका प्रकाश ज्वालाले भण्डारीको पुनरागमनलाई एमालेको नेतृत्वको निरंकुशताविरुद्धको कदमका रूपमा व्याख्या गरे, तर यो कदमले पार्टीभित्रको संकटलाई समाधान गर्नेभन्दा पनि थप जटिल बनाउने देखिन्छ।

एमालेले नयाँ नेतृत्व जन्माउन असफल भएको छ। ओलीको केन्द्रीकृत नेतृत्व, आलोचनाप्रतिको असहिष्णुता र पार्टीलाई निजी सम्पत्तिजस्तै सञ्चालन गर्ने प्रवृत्तिले एमालेको लोकतान्त्रिक संस्कृति स्खलित भएको छ। कार्यकर्ताको इमान्दारिता र समर्पणभन्दा चाकरी र गुटको नजिक रहनेलाई पुरस्कार दिने संस्कृतिले धेरैलाई राजनीतिप्रति वितृष्णा जागेको छ। भण्डारीको पुनरागमनले यो प्रवृत्तिलाई थप बल पुर्‍याउँदैछ। उनले मदन भण्डारीको ‘जनता भगवान् हुन्’ र ‘राजनीतिमा थकाइ हुँदैन’ भन्ने भनाइलाई उद्धृत गरेर आफ्नो सक्रियताको औचित्य पुष्टि गर्न खोजे पनि, यो कदम सिद्धान्तभन्दा सत्तालिप्सामा आधारित देखिन्छ।

गणतन्त्र र लोकतन्त्रको भविष्यमाथिको खतरा

भण्डारीको पुनरागमनले गणतन्त्रप्रतिको जनविश्वासमाथि गम्भीर आघात पुगेको छ। राष्ट्रपति पदको गरिमालाई दलगत स्वार्थमा मिसाउनुले संस्थागत अस्थिरता निम्त्याउँछ। यो कदमले एमाले भित्रको ध्रुवीकरणलाई तीव्र बनाउनेछ, तर यसले लोकतान्त्रिक संस्कृतिलाई कमजोर बनाउने जोखिम पनि बोकेको छ। ओलीको नेतृत्वमा एमालेले विचार र सिद्धान्तभन्दा व्यक्तिकेन्द्रित राजनीतिलाई प्राथमिकता दिएको छ। यो प्रवृत्तिले पार्टीको आन्तरिक लोकतन्त्र मात्र होइन, समग्र नेपाली राजनीतिको विश्वसनीयतामाथि पनि प्रश्न उठाएको छ।

वामपन्थी एकताको सम्भावनामा पनि यो कदमले असर पार्नेछ। नेकपा विभाजनका बेला प्रचण्ड, माधव नेपाल र झलनाथ खनालसँग ओलीको टकराव भएको सन्दर्भमा भण्डारीको आगमनले तत्काल तिक्तता ननिम्त्याए पनि, दीर्घकालमा वामपन्थी सहकार्यलाई जटिल बनाउन सक्छ। भण्डारीको सक्रियताले एमाले भित्रको आन्तरिक संकटलाई तत्काल टार्न सक्ला, तर यो दीर्घकालीन रूपमा पार्टी र गणतन्त्र दुवैका लागि घातक सिद्ध हुनेछ।

निष्कर्ष : आत्मसमीक्षाको अपरिहार्यता

एमाले अब केवल विचार र सिद्धान्तको पार्टी रहेन। यो सीमित गुट र पुराना अनुहारहरूको क्लबमा सीमित हुँदैछ। भण्डारीको पुनरागमनले यो संकटलाई थप गहिरो बनाएको छ। यदि एमालेले गम्भीर आत्मसमीक्षा र सुधारको प्रयास नगरे, यो पार्टी जनता र कार्यकर्ताको विश्वासबाट मात्र होइन, आफ्नै आत्माबाट पनि हराउने जोखिममा छ। विचार, सिद्धान्त र जनविश्वासमा आधारित पार्टी पुनर्जननका लागि एमालेले पुराना अनुहारको चक्रबाट बाहिर निस्केर युवा पुस्तालाई नेतृत्व सुम्पनुपर्छ। भण्डारीको यो कदम केवल व्यक्तिगत महत्वाकांक्षाको कथा होइन, यो गणतन्त्र, लोकतन्त्र र एमालेको भविष्यमाथिको गम्भीर संकटको सङ्केत हो। यदि यो प्रवृत्तिलाई रोक्ने हो भने, एमालेले आफ्नो मूल चरित्रमा फर्कनुपर्छ, अन्यथा इतिहासको कठघरामा यो अप्रासङ्गिक बन्नेछ।

सन्तोष सिम्खडा
टोकियो, जापान