जीवनशैली

हप्ताको एउटै दिनले कसरी व्यक्तिगत र सामाजिक रूपान्तरण सम्भव छ?

• गाउँ सहर डेस्क
• ३१ जेठ शनिबार, २०८२ | ०८:१०:०० मा प्रकाशित

शनिबार ! एउटा शब्द, जसले नेपाली समाजमा स्वतः छुट्टी, आराम र ढिलो उठ्ने छुट पाइन्छ। बालबालिका, विद्यार्थी, कर्मचारी, व्यापारी वा गृहिणी– सबैका लागि शनिबार हप्ताको एउटा अपेक्षित दिन हो। तर प्रश्न उठ्छ—के शनिबार वास्तवमै विश्रामको मात्र दिन हो? वा त्यसको उपयोग अरू गहिरो रूपान्तरणका लागि गर्न सकिन्छ?

हामीलाई हरेक सात दिनमा एकचोटि आउने शनिबार केवल आरामको बहानामा बिताउने छुट छैन। कारण के भने, जीवनको गति जति तीव्र हुँदैछ, त्यति नै समय व्यवस्थापन, मानसिक स्वास्थ्य र सामाजिक उत्तरदायित्वका प्रश्नहरू झन् महत्वपूर्ण बन्दै गइरहेका छन्। यस सन्दर्भमा शनिबारको दिनलाई नयाँ आँखाले हेर्न आवश्यक भएको छ।

विश्राम र निष्क्रियता: दुबै एउटै होइनन्

कुनै पनि प्राणीलाई विश्राम आवश्यक हुन्छ। तर ‘विश्राम’ र ‘निष्क्रियता’ बीचमा एक महीन पर्खाल छ। विश्राम भनेको शरीर र मनलाई पुनः ऊर्जा दिने प्रक्रिया हो, जुन सक्रिय ध्यान (mindful rest), रचनात्मक काम, वा आत्मपरिक्षणबाट आउन सक्छ। तर, मोबाइलमा घण्टौं समय बिताउने, अनावश्यक सुतिरहने वा केवल ‘टाइमपास’ गर्नु भनेको निष्क्रियता हो, जसले हाम्रो ऊर्जा घटाउँछ, बढाउँदैन।

आजको उपभोक्तावादी युगमा शनिबारहरू 'नेटफ्लिक्स डे', 'मल डे', 'सोसल मिडिया स्क्रोलिङ डे' मा रूपान्तरण भइरहेका छन्। यस्तो अवस्थाले हाम्रो मानसिक स्वास्थ्यमा दीर्घकालीन असर पुर्‍याइरहेको छ—डिजिटल थकान, एक्लोपन, सम्बन्धविच्छेद, र आत्ममूल्यमा गिरावट।

शनिबार: व्यक्तिगत पुनर्निर्माणको प्रयोगशाला

पश्चिमी समाजहरूमा "self-care Saturday", "creative Saturday", "social impact weekend" जस्ता अवधारणाहरू चलेका छन्। ती केवल ट्रेन्ड होइनन्, जीवनप्रति गम्भीर सोचको परिणाम हुन्।

नेपालजस्ता विकासशील मुलुकहरूमा पनि शनिबारलाई व्यक्तिगत सुधारको अवसरका रूपमा रूपान्तरण गर्न सकिन्छ:

• आत्मसमीक्षा र आत्मानुशासनको अभ्यास।

• पाठ्यक्रमबाहेकका सीप—लेखन, डिजाइन, कोडिङ, भिडियो सम्पादन आदि सिक्ने।

• योग, मेडिटेसन, वा ध्यानमार्फत मानसिक ताजगीको खोजी।

• आफ्नै लक्ष्य र मूल्यहरूप्रति पुनः प्रतिबद्धता जनाउने अवसर।

यदि एक जना नागरिकले वर्षको ५० वटा शनिबार आत्मविकासमा खर्च गर्छ भने त्यो व्यक्तिमा सकारात्मक रूपान्तरण हुनु कुनै चमत्कार होइन। अनि जब सयौं नागरिकले यो अभ्यास सुरु गर्छन्, त्यो समाजलाई नै प्रभावित गर्न सक्छ।

शनिबार र सामाजिक उत्तरदायित्व

नेपालजस्तो सामूहिकतामा आधारित समाजमा व्यक्तिगत छुट्टी सामूहिक उत्थानमा पनि प्रयोग हुन सक्छ। शनिबार:

• स्थानीय विद्यालयमा भोलन्टियर पढाउने।

• सामुदायिक सरसफाइमा सहभागी हुने।

• बालबालिकालाई सिर्जनात्मक क्लास दिने।

• वृद्धाश्रम वा बालगृहमा समय बिताउने।

यी क्रियाहरूले न केवल सेवाको भावना जागृत गराउँछ, बरु समाजप्रति जिम्मेवार नागरिक निर्माणमा योगदान दिन्छ।

अहिले नेपालका धेरै युवाहरू शनिबार ‘साइड हसल’ मा छन्—फ्रीलान्सिङ, म्युजिक, फिल्ममेकिङ, अनलाइन व्यवसाय आदि गर्दैछन्। यो सकारात्मक संकेत हो। सरकार र नीतिनिर्माताहरूले पनि शनिबारलाई ‘सिटिजन डे’ बनाउने विचार गर्न सक्छन्—जहाँ सर्वसाधारणले समुदायमा योगदान दिने अवसर र साधन पाउन्।

शनिवार र शिक्षण संस्थाहरूको भूमिका

हामीकहाँ शनिबार छुट्टी भए पनि शिक्षण संस्थाहरूले त्यस दिन विद्यार्थीमा जिम्मेवारी बोध गराउने कार्यक्रम सञ्चालन गर्न सक्छन्:

• "Life Skills Saturday" कार्यक्रम।

• विद्यार्थीलाई समुदायमा पठाउने "Field Volunteering" अभ्यास।

• शनिबारलाई project work वा local survey मा लगानी गराउने।

यसले शनिबारलाई केवल ‘होमवर्क नगर्ने दिन’ नभई ‘जीवन बुझ्ने दिन’ मा रूपान्तरण गर्न सक्छ।

शनिबारको समावेशी पुनःकल्पना

शहरहरूमा शनिबार प्रायः युवाहरूको ‘फुर्सद’को दिन हो, तर गाउँमा भने शनिबार बारी जोत्ने, मेलापात गर्ने वा विवाह गर्ने दिन हो। यी फरक सन्दर्भहरूलाई बुझ्दै शनिबारलाई समावेशी बनाउनु आवश्यक छ।

त्यसैले:

• सरकारको स्थानीय तहहरूले शनिबारका लागि सिर्जनात्मक कार्यक्रम ल्याउनु पर्छ।

• रेडियो/टेलिभिजनहरूले शनिबार सामाजिक सन्देश प्रवाह गर्ने सामग्री प्रसारण गर्न सक्छन्।

• पुस्तकालयहरू, सामुदायिक केन्द्रहरू शनिबार खुला राखी कार्यक्रममा जोड दिनुपर्छ।

त्यसैले हरेक शनिबारले बनाउँछ एक नयाँ नागरिक । शनिबारलाई हामीले विश्राम मात्र होइन, पुनर्निर्माणको दिन भनेर बुझ्न थाल्यौं भने १० वर्षमा नेपाली समाजको अनुहार नै फेरिन सक्छ।
यो दिन:

• थकित आत्मालाई ताजा बनाउन सक्छ,

• निदाएको सिर्जनशीलता जगाउन सक्छ,

• छायामा परेका सम्बन्धहरू उज्यालोमा ल्याउन सक्छ।

त्यसैले, शनिबार अब सुतेर बिताउने होइन—सृजना गरेर, सिएरा गरेर, सुधार गरेर बिताउने दिन हो। आजबाटै सुरु गरौं, किनभने अर्को शनिबार अझै टाढा छैन। (च्याट जिपिटीकाे सहयाेमा तयार पारिएकाे हाे ।)